Okul öncesi çocuklarda DEHB: Belirtiler ve başa çıkma yolları

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocuklarda görülen ve odaklanma sorunları, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik gibi belirtilerle kendini gösteren nörogelişimsel bir durumdur. Çoğu zaman olumsuz etkileri ile öne çıksa da, uzman eşliğinde kullanılan ilaçlar ve doğru terapi yöntemleriyle kolayca kontrol altına alınabilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), okul öncesi dönemde de görülebilen, nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu dönemdeki çocuklarda DEHB belirtileri, dikkat dağınıklığı, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik şeklinde kendini gösterebilir. Ancak bu yaş grubundaki çocukların doğal gelişim özellikleri de benzer davranışlar içerebildiğinden, DEHB tanısı koymak dikkatli bir değerlendirme gerektirir.

DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) BELİRTİLERİ

Okul öncesi çocuklarda DEHB'nin temel belirtileri üç ana başlık altında toplanabilir:

DİKKAT EKSİKLİĞİ

• Oyun oynarken veya etkinlik yaparken dikkati çabuk dağılır.
• Yönergeleri takip etmekte zorlanır ve verilen görevleri tamamlamakta güçlük çeker.
• Detaylara dikkat etmekte zorlanır, sık sık hatalar yapar.
• Konuşurken veya bir aktiviteye odaklanırken dinlemekte zorlanır.
• Eşyalarını sık sık kaybeder.
• Zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınır veya hoşlanmaz.
• Organize olmakta güçlük çeker.

HİPERAKTİVİTE

• Sık sık ellerini ve ayaklarını kıpırdatır veya oturduğu yerde huzursuzlanır.
• Oturması gerektiği durumlarda kalkıp dolaşır.
• Uygunsuz zamanlarda koşar veya tırmanır.
• Sakin bir şekilde oyun oynamakta veya etkinlik yapmakta zorlanır.
• Sürekli hareket halindedir, "motor takmış gibi" tanımlanabilir.
• Çok konuşur.

DÜRTÜSELLİK

• Sorular tamamlanmadan cevap verir.
• Sırasını beklemekte zorlanır.
• Başkalarının sözünü keser.
• Sonuçlarını düşünmeden hareket eder.
• İsteklerini ertelemekte güçlük çeker.
• Tehlikeli olabilecek davranışlarda bulunabilir.

Bu belirtilerin birkaçı zaman zaman her çocukta görülebilir. Ancak DEHB tanısı için bu belirtilerin sıklıkla ve yoğun bir şekilde görülmesi, çocuğun günlük yaşamını (oyun, öğrenme, sosyal ilişkiler) olumsuz etkilemesi ve belirli bir süredir devam ediyor olması gereklidir.

DEHB İLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI

Okul öncesi dönemde DEHB tanısı alan veya belirtileri gösteren çocuklar için multidisipliner bir yaklaşım benimsemek önemlidir. Bu yaklaşım, çocuğun, ailenin ve okulun iş birliğini içerir. Başa çıkma yolları genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

ERKEN TANI VE DEĞERLENDİRME

• Çocuğunuzda DEHB belirtileri fark ediyorsanız, bir çocuk doktoruna veya çocuk psikiyatristine başvurarak profesyonel bir değerlendirme yapılmasını sağlayın. Erken tanı, uygun müdahale stratejilerinin geliştirilmesi için kritik öneme sahiptir.

AİLE EĞİTİMİ VE DESTEK

• DEHB hakkında bilgi edinin. Bu durumun ne olduğunu, belirtilerini ve başa çıkma stratejilerini öğrenmek, çocuğunuzu daha iyi anlamanıza ve desteklemenize yardımcı olacaktır.
• DEHB olan çocukların ebeveynleri için destek gruplarına katılın. Bu gruplar, deneyimlerinizi paylaşabileceğiniz, bilgi alışverişinde bulunabileceğiniz ve duygusal destek alabileceğiniz önemli platformlardır.

DAVRANIŞSAL ÇÖZÜM YOLLARI

Çocuğunuz için basit, açık ve tutarlı kurallar belirleyin. Kurallara uyulduğunda olumlu geri bildirimler verin, uyulmadığında ise önceden belirlenmiş mantıklı sonuçlar uygulayın. Tutarlı olmak, çocuğunuzun neyin beklendiğini anlamasına yardımcı olur.

Ayrıca istenilen davranışları gördüğünüzde çocuğunuzu övün, takdir edin veya küçük ödüller verin. Olumlu geri bildirimler, bu davranışların tekrarlanma olasılığını artırır.

Günlük rutinleri, kuralları veya yapılacak işleri görsel olarak destekleyin. Resimli çizelgeler, takvimler veya yapılacaklar listeleri çocuğunuzun organize olmasına ve yönergeleri takip etmesine yardımcı olabilir.

Kısa ve yönetilebilir görevlere odaklanın. Uzun süreli dikkat gerektiren aktiviteleri küçük parçalara ayırın. Zamanlayıcılar kullanarak aktivitelere ayrılan süreyi görselleştirebilirsiniz.

Çocuğunuzun aşırı uyarıldığını veya yorulduğunu fark ettiğinizde kısa molalar vermesine izin verin. Sakinleşebileceği, kendi başına kalabileceği veya basit bir aktivite yapabileceği bir "sakinleşme köşesi" oluşturabilirsiniz.

Dürtüsel davranışlarla başa çıkmak için oyunlar veya aktiviteler kullanın. Örneğin, sırayla oynanan oyunlar veya "dur-düşün-hareket et" gibi stratejiler öğretebilirsiniz.

OKUL VE AİLE İŞ BİRLİĞİ

Çocuğunuzun öğretmenleriyle düzenli iletişim halinde olun. Çocuğunuzun okulda gösterdiği davranışlar ve ihtiyaçları hakkında bilgi alışverişinde bulunun.
Öğretmenlerle birlikte çocuğunuzun öğrenme ortamını ve davranışlarını destekleyici stratejiler geliştirin. Örneğin, dikkatini dağıtacak uyaranların azaltılması, kısa ve net yönergeler verilmesi, bireysel destek sağlanması gibi düzenlemeler yapılabilir.

FİZİKSEL AKTİVİTELERE AĞIRLIK VERİLMELİ

Çocuğunuzun enerjisini sağlıklı bir şekilde atabileceği düzenli fiziksel aktiviteler yapmasını teşvik edin. Açık havada oyun oynamak, spor yapmak veya hareketli aktiviteler DEHB belirtilerini yönetmeye yardımcı olabilir.

Sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen gösterin. Bazı araştırmalar, katkı maddeleri ve şeker içeriği yüksek gıdaların DEHB belirtilerini olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir.

Yeterli ve düzenli uyku, çocuğunuzun dikkatini ve davranışlarını düzenlemesi için önemlidir.

UZMAN DESTEĞİ

Gerekli durumlarda çocuk psikiyatristi tarafından ilaç tedavisi önerilebilir. İlaç tedavisi, DEHB belirtilerini kontrol altına almada etkili olabilir ve davranışsal stratejilerin uygulanmasını kolaylaştırabilir. İlaç tedavisi kararı, doktorun değerlendirmesi ve ailenin onayı ile alınmalıdır.

Oyun terapisi, davranış terapisi veya aile terapisi gibi psikoterapi yöntemleri, çocuğunuzun duygusal ve sosyal gelişimini desteklemeye, başa çıkma becerilerini geliştirmeye ve aile içi iletişimi güçlendirmeye yardımcı olabilir.

ÇOCUĞUNUZA KARŞI SABIRLI OLUN

Her çocuk farklıdır ve DEHB belirtileri kişiden kişiye değişebilir. Sabırlı olun, çocuğunuzun güçlü yönlerini keşfedin ve ona destekleyici bir ortam sunun. Profesyonel yardım almak ve tutarlı bir şekilde başa çıkma stratejilerini uygulamak, okul öncesi dönemdeki DEHB'li çocukların gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.