Yaşlılık ve yargı sistemi!

Yaşlı insanlarla çalışanların karşılaştığı en büyük sorunlardan biri, “yaşlı” olmanın eşiğini belirlemektir.

Kim ve kimin yaşlı veya yaşlı vatandaş olarak kabul edilmesi gerektiğini belirlemek zordur. Yaşlanma, bazı sabit kronolojik yaşlarda meydana gelen büyük bir dönüşümden ziyade farklı insanlar için farklı zamanlarda meydana gelen yaşam boyu bir dizi geçişi içerir (Ferraro ve Wilmoth 2007; Rothman, Dunlop ve Entzel 2000).

Nüfusumuzun yaşlanmasının, ceza infaz sistemi de dahil olmak üzere Türkiye toplumunun hemen hemen her yönü için geniş kapsamlı etkileri vardır. Yaşlı nüfus arttıkça yaşlıların; suç mağdurlarının, suçluların, hapishane mahkumlarının yanı sıra mahkeme ve hukuk sisteminin tüketicileri olarak ceza infaz sistemi ile iletişim kuran vatandaşları (Rothman, Dunlop, and Entzel 2000) temsil edebileceğini bekleyebiliriz. 

Yaşlı yetişkinler sorunu, kriminologlar ve ceza infaz yetkililerinden fazla ilgi görmedi. Bu özel konu, bu boşluğun bir kısmını doldurmayı amaçlamaktadır.

YAŞLANMA, SUÇ VE CEZA İNFAZ SİSTEMİ

Yaş ve suç arasındaki ilişki uzun zamandır kriminolojide bir çalışma odağı olmuştur ve suç istatistikleri sürekli olarak suçun gençlerin alanı olduğunu göstermektedir. 18 ila 24 yaş arasındaki genç erkeklerin suçun çoğunluğunu işlediğini biliyoruz. Ayrıca, yaşın suçla ters orantılı olduğu eğilimi gösteren bir yaş-suç eğrisi olduğuna dair çok sayıda kanıt vardır.

Yaşlı yetişkinlerin, yaşlandıkça suç için daha az fırsata sahip olmaları muhtemeldir. Yaşam tarzı perspektifi; yaşlıların düşük suçluluğunun yaşlanmanın biyolojik sürecini, yaşlanmaya eşlik eden rolleri ve sosyal olarak yapılandırılmış bakış açılarını yansıttığını ortaya koymaktadır (Feldmeyer ve Steffensmeier 2007). Diğerleri yaşlanan nüfustaki artışın, yaşlı suçluların “suç dalgasına” neden olacağını öne sürüyor. Yaşlı nüfus arasındaki tutuklanma eğilimlerini doğru bir şekilde tahmin etmedeki zorluğun bir kısmı, suça karışan yaşlıların nispeten az sayıda vaka oluşturması ve çoğu araştırmacının ham sayılara ve yüzdelere güvenmesi ve yaş standardizasyon tekniklerini yeterince dahil etmemesidir (Feldmeyer ve Steffensmeier 2007).

Bugünün yaşlı vatandaşları daha uzun, daha sağlıklı yaşamlar, işgücü ve diğer sosyal faaliyetlerle aktif olarak meşgul olmaları nedeniyle, yaşlı yetişkinlerin artan sayıda cezai suç işleyebileceği düşünülebilir. Ayrıca, toplumun yaşlanan nüfus hakkındaki görüntüleri geliştikçe, vatandaşların yaşlı suçluları ve yaşlı istismarı, ihmali ve kötü muamele vakalarını bildirmeye daha istekli olduklarını görebiliriz. Ayrıca, polis uygulamalarının ve tutuklama politikalarının da tutuklama oranlarını etkileyebileceğini biliyoruz. Yaşlı suçlular arasındaki suç oranının yükselip yükselmediği veya istikrarlı olup olmadığı konusunda anlaşmazlık olsa da, suç oranları aynı kalsa bile, nüfusumuzdaki demografik değişimler nedeniyle çok sayıda yaşlı suçlu ve mağdurun sayısının artacağını varsaymak daha gerçekçidir.

Yaşlı nüfusun büyümesinin yargı için güçlü etkileri vardır. Gittikçe daha fazla yaşlı insan mahkemeleri kullanıyor ve onların yasal sorunları hem sayı hem de karmaşıklık bakımından genişlemeye devam edecek (Rothman ve Dunlop 2006; Rothman, Dunlop ve Entzel 2000). Dolayısıyla, mahkeme ve yargı görevlilerinin artan yaşlı nüfusla başa çıkmak için stratejiler geliştirmeye başlaması zorunludur. Yargıçlar ve mahkeme personeli sıklıkla yaşlanma sürecini yeterince anlamamakta ve yasal sistemde çalışan yaşlıların sorunlarına dikkat etmemektedirler. 

Bazı yargı alanları, ihtisaslaşmış yaşlı mahkemelerinin oluşturulmasıyla atılımlar yapmaktadır. Bu mahkemelerin amaçlarından biri, aile mahkemelerinde yaşananlara benzer şekilde, ekip odaklı bir yaklaşım sunmaktır. Bu mahkemelerde yargıçlar, avukatlar ve diğer mahkeme personeli, yaşlılara- tanıklar, mağdurlar veya davalar gibi - mahkeme sürecinde ilerledikçe yardımcı olmak için çeşitli topluluk ve sosyal hizmet sağlayıcılarıyla yakın işbirliği içinde çalışır. Bu mahkemeler genellikle ceza hukuku, medeni hukuk, miras ve aile mahkemesi konularının kapsamını ele alır. 

Yaşlıya ve yaşlılığa atfedilen değer ve bu doğrultuda hayat geçirilen uygulamalar temel insan hakları düzenlemeleriyle ayrışmamakta olup , gerek ülkemiz açısından gerekse de Dünya’daki diğer ülkelere bakıldığında yasal düzenlemeler temel hak ve özgürlükler bağlamındadır.

Bu noktada ülkemiz açısından gerekli olan yaşlı bireyler için özel bir hukuki düzenleme yapmaktır. Bu da yaşlılığın özel hukuk dalı olarak kabul edilmesidir . Nitekim yaşlılığın özel bir hukuk dalı olarak düzenlenmesi,  yaşa bağlı gelişen ve değişen durumların hukuki bağlamda bir yaptırımla karşılık bulmasına sebep olacak ve toplum yaşlısına ve yaşlıya tabiri caizse ‘lütufta bulunarak’ saygı göstermeyi bırakıp, bunun bir yasal karşılığı olduğunu bilerek davranacaktır.

Bu sayede yaşlı bireyler kendileri adına özel bir hukuki haklarının olduğunu bilerek buna göre yaşayacak ve toplum da buna göre tepkilerini belirleyecektir.

SON SÖZ

Yaşlanan bir toplumda, bireyleri ve grupları yaşlandıkça etkileyen koşullar, tüm toplumun refahı ile ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır (Morgan ve Kunkel 2011; Wacker ve Roberto 2011). Yaşlanan nüfus ve toplum üzerindeki sonuçları dikkate almadan politikalar geliştirmek, muhtemelen sosyal sorunların artmasına neden olacaktır. Ceza infazı sistemi, giderek daha da yaşlanan bir nüfusun ihtiyaçlarını gidermek olarak adlandırıldığından, ceza infaz yetkililerimizi yaşlı nüfusun biyolojik, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarına duyarlı olarak, daha iyi eğitmemiz, yetiştirmemiz ve yaşlı nüfusun ihtiyaçları ile başa çıkmaya ihtiyaç duyduğumuzun gerektirdiğini kabul etmeye başlamamız zorunludur.

Yaşlı bireylerin deneyimlerinden faydalanmak ,onları bilge şahsiyetler olarak kabul etmek, itibar görmelerini sağlamak, zaten kültürümüzde var olan ve korunacak olan bir gelenek ; ancak yasal olarak hem ihmal ve istismarın önlenmesi hem de  infazlarının adaletli bir şekilde uygulanması açısından hukuki düzenlemenin yapılması zorunluluktur.

Sağlıklı Yaşlanın ve Sevgiyle Kalın.

Uzman Psikolog Serkan YÜKCÜ